Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΗΘΗΚΕ ΠΟΤΕ…

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να επισημάνει τα κυριότερα προβλήματα που παρουσιάζουν, όπως και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα οι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία του Πειραιά. καθώς και να προτείνει λύσεις εφικτές που θα μπορούσαν να τα αναδείξουν και να βελτιώσουν την εικόνα τόσο των μνημείων, όσο και την συνολική της πόλεως μας.

Εύκολα μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί ότι τα αρχαιολογικά μνημεία της πόλης μας – και όχι μόνον – είναι «θύματα» του κακώς εννοούμενου οικονομικού ωφελιμισμού και όχι της άναρχης δόμησης, όπως ίσως αρκετοί πιστεύουν. Επίσης η ανεξήγητη συμπεριφορά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που σχεδόν μονίμως γνωμοδοτεί κατά των μνημείων εκδίδοντας αποφάσεις για ισοπεδώσεις, για καταχώσεις και για ανωδομήσεις υπέρ των αρχαίων, ενώ στις λίγες περιπτώσεις που οι αποφάσεις του είναι υπέρ των μνημείων τούτο οφείλεται κατά μείζονα λόγο στις κινητοποιήσεις διάφορων ιδιωτικών συλλόγων και στην ευαισθητοποίηση του κοινού.

Εκείνο που πρέπει να γίνει, όχι μόνο γιατί το οφείλουμε στους προγόνους μας, αλλά γιατί είμαστε οι κληρονόμοι και οι συνεχιστές του σημαντικότερου και μεγαλύτερου πολιτισμού που δημιουργήθηκε από ανθρώπους, είναι να αναστηλώσουμε και να αναδείξουμε αυτά τα μνημεία. Ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούν μακροπρόθεσμα πέρα από τα οποιαδήποτε άλλα θετικά αποτελέσματα να επιδράσουν ευεργετικά προπαντός στην παιδεία, αφού η μεν παιδεία προάγει τον πολιτισμό, ο δε πολιτισμός παράγει παιδεία.

Στην έκθεση αυτή δεν συμπεριλαμβάνονται κάποια αρχαία μνημεία της πόλης μας αφού, είτε λόγω της θέσης τους, είτε γιατί τα υπολείμματα είναι πολύ λίγα, οποιαδήποτε επέμβαση για ανάδειξη ή προβολή στο κοινό είναι από ελάχιστη έως αδύνατη.

Έτσι δεν γίνεται αναφορά σε μνημεία όπως ο Φάρος στην είσοδο του Κανθάρου και στον Τάφο του Θεμιστοκλή αμφότερα στην Πειραϊκή Ακτή, αλλά εντός της Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου. Επίσης και για τους ευρισκόμενους σε υπόγεια πολυκατοικιών Νεώσοικους, για το Σηράγγειον, για την Οικία των Διονυσιαστών στα θεμέλια του Δημοτικού Θεάτρου, για τον πύργο της οχύρωσης του ιερού της Μουνιχίας Αρτέμιδος στον Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος και για τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα στην αυλή του Πανεπιστημίου Πειραιώς τα οποία ευρίσκονται σε καθεστώς «προσωρινής κατάχωσης», καθώς και σε μερικά άλλα «ελάσσονος» σημασίας όπως π.χ. τα ελάχιστα ερείπια από λατομεία και οικίες στον λόφο του Προφήτη Ηλία.

Ασφαλώς και μπορούν να υπάρξουν αλλαγές στην παρούσα πραγματικότητα των μνημείων, οπότε η έκθεση αυτή μπορεί να αναπροσαρμοσθεί. Επίσης αυτό είναι δυνατόν και για παραλήψεις ή και επισημάνσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν θετικά στην κατεύθυνση ανάδειξης των πειραϊκών μνημείων και βεβαίως όχι μόνον αυτών για τα οποία γίνεται λόγος παρακάτω, αλλά και για τα μνημεία εκείνα που για διαφόρους λόγους δεν συμπεριλήφθηκαν. Κάθε καινούργια ιδέα ή πρόταση που οδηγεί στον κοινό σκοπό είναι πάντα ευπρόσδεκτη.

Το θέατρο της Ζέας και τα έργα στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου

Το θέατρο της Ζέας που βρίσκεται στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με το αρχαιολογικό μουσείο είναι των ελληνιστικών χρόνων (2ου αιώνα π.Χ.). Από το θέατρο σήμερα σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση η ορχήστρα και η σκηνή, αντίθετα από το κοίλον του θεάτρου δεν σώζεται τίποτα από τις αλλεπάλληλες σειρές εδωλίων των θεατών.

Παλαιότερα το θέατρο χρησιμοποιείτο για παραστάσεις λαϊκών παραδοσιακών χορών, γεγονός που συνεπάγεται την επιβάρυνση του χώρου του θεάτρου. Μέχρι πριν δύο έτη και ενώ το μουσείο λειτουργούσε, η πρόσβαση του κοινού προς το θέατρο απαγορευόταν.

Γεγονός πάντως είναι ότι υπάρχουν αρκετοί προβολείς και το θέατρο φωτίζεται ικανοποιητικά κατά τις νυκτερινές ώρες. Δεν γνωρίζουμε εάν υπάρχει σκέψη από το ΥΠΠΟ για αναστήλωση και ανάδειξη, όλου ή μέρους του θεάτρου πράγμα που θα ήταν και ευκταίο.

Στον ίδιο χώρο με το θέατρο της Ζέας και πίσω από την σκηνή αυτού, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟ έχει κατασκευάσει στέγαστρο για την δημιουργία μόνιμης έκθεσης στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ποια θα είναι η τελική μορφή της όλης κατασκευής δεν γνωρίζουμε, όμως είναι πολύ θετικό αφού δίνεται η δυνατότητα να εκτεθούν πολλά εκθέματα τα οποία στοιβάζονταν σε αποθήκες μέχρι πρότινος. Ανάλογο έργο έχει γίνει και στα ανατολικά του Βράχου της Ακροπόλεως χωρίς να δημιουργεί προβλήματα αισθητικής στο χώρο.

Το οικοδομικό τετράγωνο του «Ραλλείου Λυκείου» στην πλατεία Τερψιθέας

Πριν από είκοσι χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως, στο οικόπεδο που προορίζετο να κτισθεί το Ράλλειο Λύκειο, σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκε κομμάτι της αρχαίας πόλεως του Πειραιώς, το οποίο κατασκευάστηκε με το τέλειο πολεοδομικό και ρυμοτομικό σχέδιο του Ιπποδάμου. Επίσης υπάρχουν άριστες δεξαμενές υδάτων, με φρεάτια περισυλλογής ομβρίων υδάτων, δίκτυο ύδρευσης, αποχετευτικό σύστημα και υπόγεια διακλάδωση με λαξευτούς αγωγούς για το υδραγωγείο της πόλεως.

Η τότε νομάρχης Πειραιώς κ. Μ. Τσανάκη καθώς και το ΚΑΣ συμφώνησαν στην ισοπέδωση του χώρου για να αναγερθεί η Ράλλειος Σχολή, παρότι το έργο αυτό του Ιπποδάμου θεωρείται μοναδικό εύρημα παγκοσμίως με αποτέλεσμα να αντιδράσουν και να διαμαρτυρηθούν τόσο οι κάτοικοι του Πειραιώς, όσο και ξένοι αρχαιολόγοι. Ο χώρος τελικά διεσώθη και η απόφαση ακυρώθηκε χάρη σε μία επιτροπή που συνεστήθη από πολίτες και προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί το ανασκαφικό πρόγραμμα, δυστυχώς υπάρχει αδιαφορία και γι’ αυτό το αρχαιολογικό εύρημα. Ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό από κοντά και η μόνη δυνατότητα για να το δει κάποιος είναι εξωτερικά απ’ την περίφραξη.

Πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσουν οι ανασκαφικές εργασίες έτσι ώστε να ολοκληρωθούν και να ανακοινωθούν τα τελικά πλέον συμπεράσματα αφού ο χώρος είναι σπουδαίας αρχαιολογικής σημασίας. Παράλληλα ο χώρος πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε και επισκέψιμος να είναι, αλλά και να μην επιβαρύνονται τα ευρήματα από την προσέλευση του κοινού. Έτσι και την πολιτιστική μας κληρονομιά προβάλουμε και διαφυλάσσουμε, αλλά και η επιθυμία του πειραϊκού λαού για δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου στον χώρο αυτό υλοποιείται.

Οι πύλες του Πειραιά

Ο Αστικός Πυλών

Είναι η παλαιότερη πύλη του Πειραιώς και περικλείεται από τις οδούς Πύλης, Ομ. Σκυλίτση και Κολοκοτρώνη. Σήμερα φαίνονται οι βάσεις των δύο πύργων της πύλης μισοερειπωμένες, όμως η αυλή που σχηματίζεται ανάμεσα τους σύμφωνα με αρχαιολογικές τομές που έχουν γίνει στην περιοχή, βρίσκεται σε άριστη κατάσταση κάτω από το οδόστρωμα. Δυστυχώς η περιοχή στην οποία βρίσκεται σήμερα ο Αστικός Πυλών είναι υποβαθμισμένη. Σ’ αυτό συνηγορεί και η εμπορική λαϊκή υπαίθρια αγορά (παζάρι) που πραγματοποιείται κάθε Κυριακή στην ανωτέρω περιοχή. Υπάρχουν προβολείς έτσι ώστε το μνημείο να προβάλλεται κατά τις νυκτερινές ώρες, αλλά δεν λειτουργούν ποτέ. Ο χώρος δεν είναι ανοικτός για το κοινό.

Η Διαμέσου Πύλη

Όταν ο Περικλής έκτισε το διάμεσο ή νότιο μακρό τείχος δημιουργήθηκε η ανάγκη για διάνοιξη μιας νέας πύλης πλησίον του Αστικού Πυλώνος, έτσι κατασκευάστηκε η Διαμέσου Πύλη. Η πύλη αυτή έχει αποκαλυφθεί ολόκληρη και είναι άκρως εντυπωσιακή. Και ο χώρος αυτός δεν είναι ποτέ ανοικτός για το κοινό, παρά την ύπαρξη εισόδου σ’ αυτόν από την οδό Ζαννή. Η πρόσβαση προς την είσοδο είναι προβληματική.

Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο και παραπλεύρως της πύλης γίνονται αρχαιολογικές ανασκαφές και εργασίες από το ΥΠΕΧΩΔΕ προς διαμόρφωση του χώρου σε αρχαιολογικό πάρκο. Δυστυχώς για το έργο αυτό δεν διαθέτουμε ακόμη αναλυτικές πληροφορίες και ενημέρωση.

Η Πύλη της Ηετιώνειας

Η Ηετιώνεια Πύλη κτίστηκε το 411 π.Χ. για την προστασία της από ξηράς προσπέλασης του λιμανιού. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του κεντρικού λιμένος του Πειραιώς και στα όρια με τον Δήμο Δραπετσώνος, επάνω στον λόφο Καστράκι. Τον Απρίλιο του 2005 ανακοινώθηκε ότι στον χώρο γίνεται αρχαιολογική ανασκαφή αφού εντοπίστηκαν ίχνη από το Ιερό της Αφροδίτης από τον πρώην έφορο Πειραιώς Γ. Σταϊνχάουερ. Η αποκατάσταση και η ανάδειξη της αρχαίας οχύρωσης στην πύλη της Ηετιωνείας έχει ήδη συντελεστεί. Επίσης η αναστήλωση των δύο πύργων της πύλης έχει ήδη γίνει σε μεγάλο βαθμό και όλος ο αρχαιολογικός χώρος είναι περιφραγμένος.

Όμως δεν είναι επισκέψιμος – προφανώς λόγω της ανασκαφής – και απαιτείται αρκετός χρόνος ακόμη ώστε να διαμορφωθεί ο όλος χώρος και να καταστεί προσβάσιμος. Για την πορεία των έργων δεν έχουμε κάποια νέα πληροφόρηση καθώς και για την διαμόρφωση της ευρύτερης περιοχής, αφού ως γνωστόν αποτελεί μέρος της βιομηχανικής ζώνης της πόλεως.