Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΗΘΗΚΕ ΠΟΤΕ…

Εύκολα μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί ότι τα αρχαιολογικά μνημεία της πόλης μας – και όχι μόνον – είναι «θύματα» του κακώς εννοούμενου οικονομικού ωφελιμισμού και όχι της άναρχης δόμησης, όπως ίσως αρκετοί πιστεύουν. Επίσης η ανεξήγητη συμπεριφορά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που σχεδόν μονίμως γνωμοδοτεί κατά των μνημείων εκδίδοντας αποφάσεις για ισοπεδώσεις, για καταχώσεις και για ανωδομήσεις υπέρ των αρχαίων, ενώ στις λίγες περιπτώσεις που οι αποφάσεις του είναι υπέρ των μνημείων τούτο οφείλεται κατά μείζονα λόγο στις κινητοποιήσεις διάφορων ιδιωτικών συλλόγων και στην ευαισθητοποίηση του κοινού.

Εκείνο που πρέπει να γίνει, όχι μόνο γιατί το οφείλουμε στους προγόνους μας, αλλά γιατί είμαστε οι κληρονόμοι και οι συνεχιστές του σημαντικότερου και μεγαλύτερου πολιτισμού που δημιουργήθηκε από ανθρώπους, είναι να αναστηλώσουμε και να αναδείξουμε αυτά τα μνημεία. Ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούν μακροπρόθεσμα πέρα από τα οποιαδήποτε άλλα θετικά αποτελέσματα να επιδράσουν ευεργετικά προπαντός στην παιδεία, αφού η μεν παιδεία προάγει τον πολιτισμό, ο δε πολιτισμός παράγει παιδεία.

Ο αρχαίος ναύσταθμος και τα έργα στην Μαρίνα Ζέας

Το καλοκαίρι του 2004 το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Δανίας ανακοίνωσε ότι στη Μαρίνα Ζέας στο Πασαλιμάνι εντόπισε τον Αρχαίο Πολεμικό Ναύσταθμο, όπου ελλιμενίζονταν οι τριήρεις του Αθηναϊκού στόλου, σε βάθος το πολύ δύο μέτρων, ενώ πολλοί πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί. Η ανακάλυψη αυτή θεωρήθηκε παγκοσμίου ενδιαφέροντος.

“Στρέμματα ολόκληρα από νεώσοικους βρίσκονται στο Πασαλιμάνι, το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να διαφυλαχθεί ως μνημείο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας” δήλωσε ο τέως προϊστάμενος της Β’ Εφορείας Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ. Σύμφωνα με τον Έλληνα αρχαιολόγο Ι. Τριανταφυλλίδη που έλαβε μέρος στις υποβρύχιες έρευνες μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί 4 έως 5 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, ενώ η συνολική έκταση του ναυστάθμου υπερβαίνει τις 100.000 τ.μ.

Τα προβλήματα όμως ξεκινούν όταν μία ιδιωτική εταιρεία ανέλαβε ύστερα από διαγωνισμό την εκμετάλλευση της Μαρίνας Ζέας για 45 χρόνια. Πρόκειται για την περιοχή που ξεκινά από την πλατεία Aλεξάνδρας μέχρι τη Mαρίνα Zέας, που στο μέλλον θα χρησιμοποιείται για ελλιμενισμό ιδιωτικών σκαφών αναψυχής. Η εταιρεία αυτή σχεδιάζει να κατασκευάσει δύο πλωτές προβλήτες μήκους 400 μέτρων που θα περνούν μέσα από το Πασαλιμάνι. Αυτό βέβαια θα είναι καταστροφικό για τα αρχαιολογικά ευρήματα και γενικότερα για το περιβάλλον.

Η μελέτη για την επέκταση αυτή εγκρίθηκε από το ΚΑΣ σε βάρος των αρχαιοτήτων, οι οποίες θα εξακολουθήσουν να παραμένουν εγκλωβισμένες στον βυθό της θάλασσας. Το ΚΑΣ δεν πείστηκε ούτε από την άποψη που κατέθεσε ο τέως προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ, ούτε από τους υπερασπιστές των αρχαίων (επιτροπές πολιτών) για την ανάγκη προστασίας των νεώσοικων του Πειραιά με την αποφυγή οποιονδήποτε εγκαταστάσεων και την ανάδειξή τους.

Η Σκευοθήκη του Φίλωνος

Η Σκευοθήκη του Φίλωνος συγκαταλεγόταν στα πιο θαυμαστά έργα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ο Πλίνιος μάλιστα την κατατάσσει ανάμεσα στα θαύματα της εποχής του από αρχιτεκτονική άποψη. Οι διαστάσεις της ήταν 130 x 18 μέτρα. Κτίστηκε από τον Φίλωνα στα μισά περίπου του 4ου αιώνα π.Χ. για να καταστραφεί αργότερα από τον Σύλλα. Η σκευοθήκη βρέθηκε τυχαία το 1988, συγκεκριμένα σε οικοδομικές εργασίες στην οδό Υψηλάντου 170 στο Πασαλιμάνι βρέθηκε η βόρεια πλευρά της. Αργότερα ένα άλλο τμήμα της ανασκάφηκε και είναι σήμερα κάτω από το οδόστρωμα της οδού Β’ Μεραρχίας.

Σήμερα το μόνο που μπορούμε να δούμε από την σκευοθήκη είναι ένα πολύ μικρό μέρος από την βόρειο πλευρά της και την είσοδο της που βρίσκονται στον ακάλυπτο χώρο της πολυκατοικίας επί της προαναφερομένης οδού. Επειδή πρόκειται για έργο μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας εκείνο που θα έπρεπε να γίνει είναι η σκευοθήκη να ανασκαφεί, να αναδειχθεί και να αναστηλωθεί καθ΄ όλο το μήκος και πλάτος αυτής. Για να γίνει αυτό χρειάζονται ριζοσπαστικά μέτρα. Η λύση λοιπόν είναι άμεση απαλλοτρίωση και αποζημίωση των ιδιοκτητών των κατοικιών, ώστε βάση προγράμματος που θα εκπονηθεί από ειδικούς να αρχίσουν ο εργασίες.

Να σημειωθεί δε, ότι γνωρίζουμε απόλυτα χάρη σε φιλολογικές πηγές που διεσώθησαν τα αρχιτεκτονικά σχέδια της και την ακριβή της κατασκευή, πράγμα βέβαια σπάνιο αφού για τα περισσότερα μνημεία τέτοια στοιχεία εκλείπουν. Επειδή το όλον έργο μπορεί να φαντάζει εξωπραγματικό ως προς το μέγεθος, αλλά και ως προς τις οικονομικές αποζημιώσεις θέλω να τονίσω ότι όχι μόνο είναι εφικτό, αλλά υπάρχει και ανάλογο προηγούμενο και μάλλον μεγαλύτερο στην ιστορία των ανασκαφών και αναστηλώσεων και πραγματοποιείται σήμερα.

Συγκεκριμένα αναφέρομαι στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας, όπου αφού εντοπίστηκε στην συνέχεια απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίστηκαν πολλά κτίσματα και πολυκατοικίες ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000 ξηλώθηκε ολόκληρος ο δρόμος που περνούσε πάνω από το θέατρο και κάλυπτε ένα σημαντικό τμήμα του. Σήμερα δε οι εργασίες αναστήλωσής του προχωρούν κανονικά. Φυσικά πρέπει να υπάρχει και η βούληση από όλους τους αρμόδιους φορείς για να πραγματοποιηθεί κάτι ανάλογο και στον Πειραιά.

Πιστεύω ότι λόγω της αξίας της Σκευοθήκης του Φίλωνος, ένα έργο σαν και το προτεινόμενο που η πολιτιστική του σημασία είναι τεράστια, η δε καλλιτεχνική και ιστορική ανεκτίμητη το οφείλουμε όχι μόνο στον Πειραιά, αλλά σε όλη την Ελλάδα.

Το οικοδομικό τετράγωνο της Ρωμαϊκής εποχής

Πρόκειται για το αρχαιολογικό πάρκο που περικλείεται από τις οδούς Ηρώων Πολυτεχνείου – Φιλελλήνων – Λεωσθένους – Σκουζέ. Υπάρχουν τα υπολείμματα από οικίες της Ρωμαϊκής εποχής καθώς και καταστημάτων. Εδώ ο χώρος μπορούμε να πούμε ότι είναι καθαρός και ο φωτισμός αρκετά ικανοποιητικός. Η επίσκεψη εσωτερικά δεν είναι δυνατή, αλλά η θέαση από την εξωτερική περιμετρική περίφραξη του χώρου είναι πάρα πολύ καλή.

Επειδή ο χώρος παραμένει για χρόνια ανεκμετάλλευτος και λόγω του ότι βρίσκεται πλησίον του κέντρου της πόλης, θα ήταν ίσως δυνατόν σε ένα σημείο του οικοπέδου να κατασκευαστεί μία οικία σύμφωνα με την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, τόσο εξωτερικά, όσο και εσωτερικά ώστε να καταστεί επισκέψιμη. Αυτό εκτός του ότι θα αποτελούσε αξιοθέατο για τους περιηγητές (τουρίστες) της πόλης μας, θα μπορούσε να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τους μαθητές.