ΑΓΙΟΣ ΑΘΗΝΟΓΕΝΗΣ – ΦΩΣ ΙΛΑΡΟΝ
Αθηνογένης προς το πυρ τρέχων έφη,
«Ω! φως ιλαρόν, Χριστέ, δόξης αγίας!»
Την 16η Ιουλίου εορτάζεται η μνήμη, του Ιερομάρτυρος Αγίου Αθηνογένους και οι διασωθέντες πληροφορίες τον αναδεικνύουν ως συνθέτην του Ύμνου «Φως Ιλαρόν» τον οποίον έψαλλεν, ως εξόδιον ύμνον, την ώραν που οδηγείτο εις το μαρτύριον. Οι εξαίσιοι ποιητικοί στίχοι μαρτυρούν άτομον με υψηλήν μόρφωσιν.
«Το φως ιλαρόν» ή «Η Επιλύχνιος Ευχαριστία» (διότι εψάλλετο την ώραν, που άναβαν οι λύχνοι), είναι ένας αρχαίος, εσπερινός ύμνος, εις το όνομα της Αγίας Τριάδος και εγράφη πιθανόν τον 4ον μ.Χ, αιώνα. Συνεδέθην με την ακολουθία του Εσπερινού, διότι εψάλει ως δοξολογία στον Θεόν κατά την εσπερινήν ώραν της δύσεως του ηλίου, κατά την ώραν, που ένα γλυκό φως σκεπάζει την φύσιν. Ένα φως, που νομίζεις ότι έρχεται από έναν άλλον κόσμον, από την βασιλείαν των ουρανών. Με το φως αυτό τελειώνει η ημέρα, προμηνύεται η νύκτα και από την νύκτα πάλι έρχεται η άλλη ημέρα.
Ο Μ. Βασίλειος χαρακτηρίζει τον ύμνον ως αρχαίαν φωνήν και απηχεί λατρευτικήν παράδοσιν. Τον ίδιον χαρακτηρισμόν αποδίδει και ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης. Είναι ένας ύμνος, που υμνούμε τον Θεόν, κάθε στιγμή και κάθε ώραν με καθαρές και χαρούμενες φωνές, διότι Αυτός μας δίνει την ζωή και ο κόσμος πρέπει να τον Τον δοξάζει.
Ο ύμνος περιέχει όλα τα θεολογικά στοιχεία της πίστεώς μας, είναι ύμνος χριστιανικής εμπνεύσεως και ο συνθέτης θέλησε να υμνήσει τον Θεόν, την ώρα που η ψυχήν του επλημμύριζεν από φως. Ονομάζει τον Χριστόν «Φως ιλαρόν» δηλ. ένα φως, που είναι διαφορετικόν από το κτιστόν φως του ηλίου. Είναι φως άκτιστον, αγίας δόξης, του Ουρανίου, Αθανάτου Πατρός. Σε αυτό το φως ανοίγουν οι χριστιανοί την καρδιάν τους, την εσπερινήν ώραν και Τον ευχαριστούν, που ευλόγησεν την ημέρα και τώρα με την δύσιν του ηλίου, εύχονται ήρεμη και γαλήνια να είναι και η νύχτα που έρχεται.
Θα αναφέρομεν τον ύμνον πρώτα στην αρχαία γλώσσα και εν συνεχεία σε ελεύθερη μετάφραση: «Φως ιλαρόν αγίας δόξης, αθανάτου Πατρός, ουρανίου Άγίου μάκαρος, Ιησού Χριστέ, ελθόντες επί την ηλίου δύσιν, ιδόντες φως εσπερινόν, υμνούμεν Πατέρα Υιόν και άγιον Πνεύμα, Θεόν. Άξιόν σε εν πάσι καιροίς υμνείσθαι φωναίς αισίαις, Υιέ Θεού, ζωήν ό διδούς, διό ο κόσμος σε δοξάζειν».
Ερμηνεία: «Ιησού Χριστέ, συ που είσαι το χαρούμενο φως του Αθανάτου, Ουρανίου, Αγίου και μακαρίου Πατρός, αφού φθάσαμε στην δύση του ηλίου και είδαμε το εσπερινό φως, υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιόν και το Άγιον Πνεύμα, δηλ. τον Τριαδικόν Θεόν. Είναι άξιο να Σε υμνούμε σε κάθε ώρα με μελωδικές φωνές, Υιέ του Θεού, εσύ που δίνεις ζωή. Γι΄ αυτό ο κόσμος Σε δοξάζει».
Λίγα λόγια για τον Ιερομάρτυρα Αθηνογένην. Ο Άγιος Αθηνογένης καταγόταν από την Σεβάστεια της Καππαδοκίας. Η μόρφωσίς του, η γενναία φιλανθρωπική του δράσις, η ταπείνωσίς του τον ανέδειξαν επίσκοπον Πηδαχθόης.
Ο Άγιος, πιστός στον Χριστόν, ακολουθούσε το παράδειγμά του και ήταν ένα φωτεινό, πνευματικό λυχνάρι για το ποίμνιόν Του. Ήθελε να διδάσκει, αλλά να έχει και μαθητάς για να κηρύττουν την αλήθειαν. Γι΄ αυτό κατάρτισεν δέκα ικανότατους βοηθούς του, όπως ψάλλει ο Υμνωδός «Δεκάς μαθητών θεόλεκτος…» εκλεγμένους από τον Θεόν και μαζί τους έδωσε πνευματική μάχη, όχι για μια γήϊνη πατρίδα, αλλά για την ουράνια.
Ο σκληρόκαρδος όμως διώκτης των Χριστιανών, Διοκλητιανός, όταν είδεν το έργον του, τον συνέλαβεν μαζί με τους μαθητάς του, τους εβασάνισεν και στο τέλος τους αποκεφάλισεν, αλλά η δόξα τους μεγάλη, όπως ψάλλομεν εις την γ΄ ωδήν «Αθηνογένης ο μάρτυς και Ιεράρχης, συν μαθηταίς δόξη ηξίωται».
Εις το Συναξάριον του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, αναφέρεται και η εξής παράδοσις. Ο Άγιος Αθηνογένης πριν συλληφθεί, πήγε στο μοναστήρι, όπου έμενε με τους μαθητάς του και δεν τους ευρήκε εκεί, διότι είχον συλληφθεί και αποκεφαλισθεί πριν απ΄ Αυτόν. Συνάντησε όμως ένα ελάφι, που το έτρεφαν στο μοναστήρι, το ευλόγησε, για να μην θανατωθούν τα ελαφόπουλα από τους κυνηγούς, αλλά να τα φέρνει στο μοναστήρι. Πραγματικά και κατά παράδοξον τρόπον, κάθε χρόνο την ημέραν της εορτής του Αγίου Αθηνογένους ερχόταν ένα ελάφι, μαζί με το ελαφόπουλο, έμπαινε στην Εκκλησία, άφηνε το μικρό και έφευγε. Οι συναχθέντες Χριστιανοί, μετά την λειτουργία, το έπιαναν, το έσφαζαν και το έτρωγαν προς δόξαν του Θεού και του Αγίου.
Αγαπητοί μου Αναγνώστες, ας ικετεύσομεν με πίστιν τον Άγιον Ιερομάρτυρα Αθηνογένη, ος τον λόγον της αληθείας ορθοτομών, ψάλλοντας, πρέσβευε Χριστόν τον Θεόν σωθήναι τας ψυχάς ημών.