Ο ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ
Το υμνητικόν λειτούργημα των Αγγέλων τονίστηκεν έντονα στην Π.Δ. από τους προφήτας, Ησαϊαν (6,14) και Ιεζεκιήλ (3,12). και συνεχίστηκεν από τους υμνωδούς.
Η Υμνογραφία ανήκει στην θρησκευτικήν ποίησιν και εξυπηρετεί λειτουργικές ανάγκες της Εκκλησίας. Διαπρεπείς υμνογράφοι και μελωδοί εκόσμησαν την Εκκλησίαν με την Υμνογραφίαν τους. Αυτό εκρίθην αναγκαίον, διότι οι άνθρωποι από μόνοι τους, δεν οδηγούνταν στην αρετή, αλλά είχαν κλίσιν στην ηδονήν και αδιαφορούσαν για τον έντιμον βίον.
Οι Υμνογράφοι λοιπόν ανέμιξαν την γλυκύτητα της μελωδίας, με το δόγμα, μέσω της ηρεμίας και της ευγένειας του ακούσματος. Η μελοποιημένη απόδοσις των θρησκευτικών ύμνων διά της ψαλμωδίας, βοηθούσεν τους πιστούς να κατανοούν τα ψαλλόμενα, η δε Εκκλησία να ενώσει τους ανθρώπους, σε κοινή προσευχή με τα αγγελικά τάγματα. (Αποκάλυψις (4,8-11).
Το από καρδιάς τραγούδι στον Θεόν, είναι ένδειξις πνευματοφόρου ψυχής. Η καρδιά και τα χείλη είναι τα καλύτερα όργανα, να υμνούν και να δοξολογούν το Κύριον.
Η βυζαντινή μουσική δεν αποσκοπεί στην τέρψιν της ακοής, αλλά στην δημιουργίαν μιας πνευματικής ατμόσφαιρας στην ψυχήν. Ο ιερός ναός δεν είναι τόπος καλλιτεχνικής επιδείξεως, είναι χώρος λατρείας, προσευχής και ιερής διακονίας.
Ένας μεγάλος Μελωδός και Υμνογράφος, που εορτάζεται στις 14 Οκτωβρίου, είναι ο Κοσμάς ο Μελωδός, μοναχός και ποιητής, έζησε τον 8ον αιώνα. Διεκρίθην ως εκκλησιαστικός ασματογράφος και ανήκει στους μεγάλους δημιουργούς της εκκλησιαστικής ποιήσεως.
Γεννήθηκε στην Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας το 685μ.Χ, έμεινε ορφανός από μικρός και ανετράφη από τον πατέρα του Ιωάννου του Δαμασκηνού, τον Σέργιον. Επειδή και τα δύο παιδιά είχαν έφεσιν στα γράμματα, ο Σέργιος ανέθεσεν την εκπαίδευσιν του γιού του Ιωάννη και του θετού υιού του Κοσμά σε έναν δάσκαλον σοφόν και άγιον μοναχόν, το οποίον είχεν εξαγοράσει από την αιχμαλωσίαν των Σαρακηνών. Ήταν πολύ μορφωμένος θεολογικώς, φιλοσοφικώς, ασκητικώς και είχεν το χάρισμα, με την θείαν σοφίαν, να μεταδίδει και στους άλλους, όσα η ψυχή του κατείχεν. Υπό την καθοδήγησιν του άξιου αυτού διδασκάλου, τα παιδιά εδιδάχθησαν κάθε σοφίαν, θείαν και ανθρωπίνην. Διδάχθησαν γραμματική, φιλοσοφία, αστρονομία, μουσική, γεωμετρία, ρητορικήν και απέκτησαν πολλές επιστημονικές και ιερές γνώσεις.
Επειδή είχαν κλίσιν στον μοναχισμόν, το 763μ.Χ. έγιναν μοναχοί στην μονή του Αγίου Σάββα Ο Ιωάννης έγινε πρεσβύτερος, ο δε Κοσμάς διετέλεσεν Επίσκοπος Μαϊουμά, μιας παραλιακής πόλεως της Παλαιστίνης κοντά στην Γάζα.
Χαρακτηριστικόν της ποιήσεως του Κοσμά, είναι ο ρυθμός και αυτό τον ανέδειξεν υμνογράφον και μελωδόν, διότι δεν συνέθετεν απλώς τα ποιήματά του, αλλά και τα μελοποιούσε. Είναι ο κορυφαίος εκπρόσωπος της Βυζαντινής Υμνογραφίας και ο μόνος, που μετά τον Ρωμανό, έλαβεν την προσωνυμία Μελωδός.
Συνέθεσεν πλήθος κανόνων και ύμνων, τα οποία ενσωματώθηκαν, στα λειτουργικά βιβλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας και ψάλλονται μέχρι σήμερα. Θεωρείται δημιουργός του Κανόνα, ενός συνθέτου ύμνου, που περιλαμβάνει εννέα ωδές. Στους Κανόνες του και στα τροπάριά του, εκθέτει με ποιητικό και καταληπτόν ύφος, όλην την δογματικήν θεολογίαν της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Πηγή εμπνεύσεως και πρότυπό του, ήταν ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Μεταξύ αυτών των πανηγυρικών κανόνων, εξέχουσαν θέσιν κατέχει ο Κανόνας των Χριστουγέννων, «Χριστός γεννάται δοξάσατε…», που ψάλλεται εις την του Χριστού Γέννησιν. Προέρχεται από τον μελοποιημένον πανηγυρικόν λόγον, που εξεφώνησεν ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος εις την εορτήν των Χριστουγέννων.
Άλλοι Κανόνες γνωστοί είναι της Βαπτίσεως, Υπαπαντής, Βαΐων, Μεταμορφώσεως και της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Επίσης είναι γνωστά και τα Τριώδια της Μ. Εβδομάδος.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει στο Συναξάρι Του, ότι ο Ιωάννης, μαζί με τον θετόν του αδελφόν Κοσμάν «εκόσμησαν, εχαρίτωσαν και κατεγλύκαναν, τας μεγάλας Θεομητορικάς και Δεσποτικάς εορτάς, με τα μελίρρυτα και νεκταρώδη μέλη, προς ευφροσύνην πνευματικήν των πιστών». Και συμπληρώνει το Κοντάκιον για τον Κοσμά: «Κεκοσμημένος αρεταίς (πτώσις δοτική), Κοσμά θεόπνευστε, της Εκκλησίας του Χριστού, κόσμος γεγένησαι… Αλλά και το όνομα Κοσμάς, προέρχεται από την λέξιν «κόσμος», που σημαίνει στολίδι. Επομένως και το όνομά του φανέρωνε, ότι είχε το στολισμό της πνευματικής σοφίας.
Ο Μέγας και θαυμάσιος Επίσκοπος Κοσμάς, αφού εποίμανεν το ποίμνιόν του θεαρέστως και το οδήγησεν στην σωτηρίαν, φθάσας σε βαθύ γήρας, εξεδήμησεν προς Κύριον, εν ειρήνη το 759μ.Χ.
Αγαπητοί μου Αναγνώστες, οι αγγελικοί αυτοί ύμνοι της Εκκλησίας, ας μας παρακινούν εις προσευχήν, μετάνοιαν και δοξολογίαν προς τον Κύριον, για να παραμένει προστάτης και οδηγός στην ζωήν μας. Αμήν.
Μαρία Τσακανίκα