Κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό και αναντικατάστατο.

Κάθε κοινωνία, ακόμη κι αν είναι αυτόνομη, πρέπει να θεμελιώνεται σε ορισμένες έννοιες. Κατά τη γνώμη μου, όπως γράφω και στο βιβλίο μου “Διαδρομή”, για να θεμελιώσουμε εκ νέου τη δυτική κοινωνία – ίσως και την κοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο – πρέπει να ανακαλύψουμε πάλι την έννοια του προσώπου.

Στο παρελθόν, η έννοια του προσώπου χαρακτηριζόταν από τη δυαδικότητα ψυχής – σώματος·σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει αυτή η δυαδικότητα. Όμως, στον σύγχρονο κόσμο, με την ανάπτυξη των επιστημών, θεωρούμε όλο και περισσότερο ότι η ψυχή – δηλαδή αυτό που συνήθως αποκαλούμε πνεύμα (mind) – είναι απλώς μια διάσταση του σώματος…

Όμως, σήμερα, ακόμη και η νευροβιολογία, η πιο υλιστική επιστήμη, δέχεται ότι το νευρικό σύστημα κάθε ανθρώπου είναι μοναδικό. Έτσι, λοιπόν, κι εγώ θεωρώ πως μια νέα πολιτική σκέψη πρέπει να αναγνωρίζει ότι κάθε πρόσωπο είναι μοναδικό και αναντικατάστατο.

Πράγματι, η έννοια πρόσωπο έχει χριστιανικές αναφορές. Όμως η έννοια δημιουργία, έχει ακόμη πιο έντονη θεολογική χροιά. Η δημιουργία μας φέρνει αντιμέτωπους με την ιδέα ενός Θεού Δημιουργού, ο οποίος φτιάχνει τον κόσμο εκ του μηδενός.

Όμως, η ιστορική δημιουργία πρέπει να θεμελιώνεται και να βασίζεται σε ήδη υπάρχοντα δεδομένα. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε κάτι το εντελώς νέο, κάτι εξ υπαρχής. Σε όλες τις εποχές, οι ιστορικές δημιουργίες ήταν συνδυασμός ή μετασχηματισμός υπαρχόντων στοιχείων.

Αναρωτιέμαι εάν η δημιουργία έχει ενδεχομένως σχέση με την ελπίδα…

Είναι αλήθεια ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήλπιζαν σε τίποτα. Ίσως γι’ αυτό μπόρεσαν να “γεννήσουν” την τραγωδία.

Θα ήθελα να εκφράσω μια γνώμη στην οποία έχω καταλήξει εδώ και αρκετό καιρό. Νομίζω, ότι μια νέα κοινωνία -δηλαδή ένα νέο κοινωνικό πρόταγμα- δεν μπορεί να θεμελιωθεί σε μια δημιουργία, σε μια νέα μορφή· χρειάζεται να αναζητήσει τις ρίζες της και στο παρελθόν.

Ορισμένα στοιχεία του παρελθόντος μπορούμε να τα επεξεργαστούμε και να τα επανεισαγάγουμε. Εξάλλου, αυτή είναι η πρότασή μου σχετικά με την έννοια πρόσωπο. Θα εξηγήσω αμέσως τι εννοώ. Στο πρόσωπο υπάρχει σαφώς η διάσταση του άλλου και, συνεπώς, της αδελφότητας. Όμως για μένα, αδελφότητα δεν σημαίνει ότι είμαστε “παιδιά του Θεού”, αλλά ότι είμαστε “παιδιά της φύσης”, “παιδιά του Σύμπαντος”, “αδέλφια των αστεριών και του ήλιου”.

Θα προσθέσω ότι ένα νέο κοινωνικό πρόταγμα πρέπει να λάβει υπ’ όψιν ένα πρόβλημα καθαρώς ποσοτικό: είμαστε αντιμέτωποι με μεγάλα μεγέθη, με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, με κοινωνίες μαζών, με έναν ολόκληρο πλανήτη…

Οκτάβιο Πας