“Η ελευθερία της σκέψης και το βάρος της μοναξιάς”
Η σκέψη να μείνεις μόνος δεν είναι πάντα θλιβερή. Αντιθέτως, συχνά φαντάζει ως πολυπόθητη απελευθέρωση. Ο κόσμος των ανθρώπων, όσο αναγκαίος κι αν είναι, φθείρει την εσωτερικότητά σου.
Η αδιάκοπη τριβή με απόψεις, πληροφορίες, διαλόγους και παρεμβολές, κουράζει. Υπάρχουν στιγμές, όπου η παρουσία των άλλων βαραίνει περισσότερο από την απουσία τους. Ο διαρκής διάλογος και η ανάγκη να ακούμε και να ακουγόμαστε, μπορεί να μετατραπούν σε κόπωση.
Οπότε η ανάγκη για απομόνωση, για ανεπηρέαστη σκέψη, αναδύεται ως υπαρξιακή διεκδίκηση. Η σιωπή δεν είναι απλώς επιθυμητή, είναι λυτρωτική. Αυτή η απομόνωση δεν λογίζεται ως απουσία, αλλά ως αναζήτηση ενός εσωτερικού τόπου. Εκεί, που ο νους συλλογίζεται χωρίς φόβο επίκρισης ή διακοπής, και η σιωπή γίνεται συνθήκη της ελευθερίας.
Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, όχι απαραίτητα της σοφίας. Όλοι μιλούν, λίγοι ακούν, και ακόμη λιγότεροι σκέφτονται. Η επιθυμία για απομόνωση δεν είναι φυγή από την γνώση, αλλά από την υπερπληθώρα της, ή από την ψευδαίσθηση της γνώσης, που προβάλλεται ως άποψη.
Και αποσύρεσαι… Επιλέγεις τον μονήρη δρόμο, χωρίς παρεμβολές και θόρυβο. Θέλεις να σκέφτεσαι ελεύθερα, χωρίς να ακούς, και χωρίς να σε ακούει κανείς. Διεκδικείς έναν καθαρό χώρο, όπου η σκέψη κυλά ανεμπόδιστα.
Όμως, για να είναι ουσιαστική, η σκέψη χρειάζεται αφορμές, και αυτές γεννιούνται μέσα στον κόσμο, στην σύγκρουση και στην επαφή. Η μοναξιά απελευθερώνει, αλλά και αποδυναμώνει. Χωρίς τους άλλους, δεν υπάρχει διάλογος, μόνο εσωτερικοί μονόλογοι, εγκλωβισμένοι στο ίδιο σημείο. Ατέρμονοι.
Είναι σίγουρο ότι, ακόμη κι όταν είμαστε μόνοι, κουβαλάμε εσωτερικευμένες μορφές παρουσίας, μνήμες, φωνές, βλέμματα. Η σκέψη δεν είναι ποτέ πλήρως ανεξάρτητη. Είναι μια σύνθετη διεργασία, που ακροβατεί ανάμεσα στο εγώ και στο εσύ.
Η φαντασίωση της καθαρής, αυθύπαρκτης σκέψης, από τον Διογένη με το πιθάρι του, μέχρι τους σύγχρονους στοχαστές της αποξένωσης, είναι γοητευτική. Όμως, χωρίς τους άλλους, ποιος θα προκαλέσει την σκέψη; Αποκτούμε ελευθερία, αλλά χάνουμε το έναυσμα. Η σκέψη δεν αυτοτροφοδοτείται απεριόριστα. Χρειάζεται τριβή, βλέμμα, αντίλογο.
Δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη μόνο από τον εαυτό μας. Και αν παραχθεί, μπορεί να καταλήξει κενή, αφού δεν υπάρχει κάποιος να την διαβάσει.
Ο άνθρωπος είναι συλλογιστικό και κοινωνικό ον, οριζόμενο μέσα από την συνύπαρξη.
Έτσι, ενώ αρχικά πανηγυρίζουμε για την ελευθερία του απομονωμένου νου, έρχεται η πικρή διαπίστωση ότι, χωρίς τον άλλον, λείπει η πρόκληση που θα κινήσει την σκέψη. Η πλήρης απομόνωση σε αφήνει ακίνητο. Οι ατέρμονοι συλλογισμοί δεν γεννιούνται μόνο στην σιωπή, αλλά και στο βλέμμα του άλλου.
Ο άνθρωπος σκέφτεται καλύτερα, όχι όταν δεν έχει κανέναν δίπλα του, αλλά όταν έχει μάθει να σιωπά εντός της παρουσίας του άλλου. Εκεί, όπου δεν χρειάζεται να μιλήσεις για να υπάρξεις, γεννιούνται οι πιο βαθιές σκέψεις.
Συνεπώς το ζητούμενο δεν είναι η μοναξιά, αλλά η παρουσία χωρίς θόρυβο. Η δυνατότητα να συλλογίζεσαι, όχι μακριά από τους άλλους, αλλά μαζί τους, χωρίς να χάνεσαι μέσα τους. Να μπορείς να σκέφτεσαι ελεύθερα, με την παρουσία των άλλων, όχι ερήμην τους.
Ίσως εκεί, στην σιωπηλή συνύπαρξη, αρχίζει ο αληθινός συλλογισμός.
Νίκος Καρβουνάς
Πνευμονολόγος