Η απόδοση στη λέξη κουρμπέτι της ερμηνείας πιάτσα

Η απόδοση στη λέξη κουρμπέτι της ερμηνείας πιάτσα (ή ζωή, ή βιοπάλη) είναι μεταγενέστερη. Οφείλεται σε λαϊκές παραφράσεις της αραβικής ġurbat και της τουρκικής gurbet (απ’ όπου προήρθε η σμυρναίικη (γ)κουρμπέτι).

Για να είμαστε ακριβείς η λέξη -αρχικά- είχε μόνο μια μετάφραση, αυτή της ιερής αποδημίας (ξενιτιάς), μιας πανάρχαιης μορφής ασκητισμού (Ισλάμ). Πολλοί μοναχοί όμως, αντί να καταφεύγουν στην ερημιά, γύριζαν τον κόσμο ουσιαστικά ζητιανεύοντας. Άγνωστο το πότε άρχισε αυτό, ωστόσο υπάρχουν μαρτυρίες στην Ανατολή από τον 4ο π.Χ. αι. με τους αγύρτας, τους ιερείς της Μεγάλης Μητρός (συνήθως της Κυβέλης) οι οποίοι το συνδύαζαν με την ιερή επαιτεία, δηλαδή τον ερανισμό συνεισφορών. Επειδή δεν επέστρεφαν συνήθως, αλλά καταχρώντο τα ποσά που μάζευαν, η λέξη αγύρτης έχει πάρει την μειωτική σημασία της σήμερα.

Προφανώς το ίδιο συνέβη και με το κουρμπέτι, αφού στην καθομιλουμένη η λέξη σήμαινε την πιάτσα, την αγορά, εκεί δηλαδή όπου γίνονται οι συναλλαγές και τα αλισβερίσια και προφανώς πρέπει να είσαι ξύπνιος και μάγκας για να ανταποκριθείς και να κερδίσεις (να είσαι «ο καλύτερος στο κουρμπέτι»).

Η έκφραση «τόσα χρόνια στο κουρμπέτι» έφτασε ως τις μέρες μας χωρίς να έχει πλέον καμία σχέση με τον ασκητισμό, αλλά να σημαίνει πως είμαι άνθρωπος της πιάτσας, πονηρός και έμπειρος.

Συχνά χρησιμοποιούμε και τη φράση «θα σε βγάλω στο κουρμπέτι», που σημαίνει θα σε αφήσω στον κόσμο, για να δεις τις ικανότητές σου και τα ζόρια της αγοράς, αλλά και τη φράση «είναι παλιά πουτ… στο κουρμπέτι» που δείχνει σε όλο της το μεγαλείο την πονηριά και τις ικανότητες που χρειάζονται για να σταθεί κανείς σ’ ένα ανταγωνιστικό και επικίνδυνο περιβάλλον.

«Λέω τον πλούτο μπερεκέτι και την πιάτσα λέω κουρμπέτι, το απών το λέω ερήμη, τ’ ακακαΐδι καρντερίμι» έλεγαν στην επιθεώρηση του 1932 “Λεξικό του μάγκα”.

«Όλοι οι κουτσαβάκηδες που ζούνε στο κουρμπέτι κι αυτοί μες στην καρδούλα τους έχουν μεγάλο ντέρτι» τραγούδησε ο μεγάλος Μάρκος Βαμβακάρης στο “Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά” και έγραψε τη λέξη στην αθανασία.

Γιώργος Βεράνης